Μόλις τον Φεβρουάριο ο δείκτης οικονομικού κλίματος σημείωνε ρεκόρ 19 ετών, οι καταναλωτές μετά από 10 χρόνια κρίσης αναθαρρούσαν βλέποντας αισιόδοξα το άμεσο μέλλον ενώ οι επιχειρηματικές προσδοκίες στη βιομηχανία ήταν ισχυρά βελτιωμένες. Παράλληλα, μετά το peak που σημείωσε η τουριστική επίδοση της χώρας για το 2019, ήδη ο Ιανουάριος ξεκινούσε δυναμικά, καταγράφοντας αύξηση 19.7% στην τουριστική κίνηση και 24.4% στα έσοδα.
Η ραγδαία εξάπλωση του Covid-19, άλλαξε τους συσχετισμούς για την χρονιά, όροι όπως «Social Distancing» και «Lockdown» έγιναν μέρος της καθημερινότητάς μας και η παγκόσμια οικονομία μπήκε ήδη σε ύφεση. Στα πάνελ των τηλεοπτικών εκπομπών, «αστέρες» είναι πλέον οι λοιμωξιολόγοι και οι καθηγητές οικονομίας, καθώς τα δυο θέματα που μονοπωλούν το ενδιαφέρον όλων είναι κατά πρώτον ο ρυθμός εξάπλωσης της πανδημίας και κατά δεύτερον πόσο θα πλήξει την πραγματική οικονομία.
Για το πρώτο, κατά γενική ομολογία, τα μέτρα που πάρθηκαν και η ταχύτητα που έγινε, μας φέρνουν σε καλύτερη μοίρα από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες με αποτέλεσμα αυτή την στιγμή το ΕΣΥ να μην έχει δοκιμαστεί σοβαρά αλλά κυρίως να μην έχουμε ραγδαία εξάπλωση. Για το δεύτερο όμως, τα μέτρα περιορισμού έχουν βάλει την οικονομία στην κατάψυξη και το χειρότερο είναι πως δεν μπορούμε να ξέρουμε πότε ακριβώς θα αρθούν, αλλά ούτε και να προβλέψουμε τι θα αφήσουν πίσω τους. Με μεγάλο μέρος των επιχειρήσεων κλειστές, τα ξενοδοχεία σε αναστολή λειτουργίας αλλά και τις εν λειτουργία επιχειρήσεις να καταγράφουν πτώση τζίρου 60%-80% – εκτός των supermarket, σημείων convenience, courier & φαρμακείων – γίνονται καθημερινές εκτιμήσεις για το που θα καθίσει η μπίλια και πόσο καταστροφική θα είναι η χρονιά. Πριν λίγες μέρες, ο γνωστός στο ελληνικό κοινό Πόλ Τόμσεν του ΔΝΤ, ανέφερε πως για κάθε μήνα που παραμένουν κλειστές οι μη κομβικές υπηρεσίες που έχουν ανασταλεί, οι οποίες αντιπροσωπεύουν το 1/3 της παραγωγής, τόσο θα πέφτει το ΑΕΠ της κάθε χώρας της ΕΕ κατά 3%. Επομένως, αν η πανδημία δείξει τα δόντια της για μεγαλύτερο διάστημα των 11-12 εβδομάδων, οι επιπτώσεις αναμένονται αβάσταχτες και τα μέτρα που έχει πάρει η κυβέρνηση κινδυνεύουν να είναι ασπιρίνες μπροστά σε αυτό που έρχεται.
Θα ήθελα να σταθώ εκτενέστερα σε δύο κλάδους που αποτελούν το 35% του ΑΕΠ της χώρας, τον τουρισμό που αποφέρει άμεσα και έμμεσα σχεδόν το 26-30% αλλά και την εστίαση που υπολογίζεται στο 4-5% του ΑΕΠ. Με τα μέχρι στιγμής δεδομένα, τα ξενοδοχεία χάνουν την Πασχαλινή περίοδο και στο καλύτερο σενάριο θα ανοίξουν αρχές Ιουνίου. Οι κρατήσεις είναι μηδενικές, tour operators έχουν αναστείλει τις δραστηριότητες – όπως οι κολοσσοί TUI και Der Touristik – οι αεροπορικοί στόλοι είναι καθηλωμένοι στα αεροδρόμια και οι κρουαζιέρες έχουν βγει εκτός χάρτη. Οι χώρες που πλήττονται περισσότερο από τον Covid-19 τυγχάνει να είναι και οι βασικοί επισκέπτες μας, καθώς Γερμανία, Ην. Βασίλειο, Ιταλία, Γαλλία, ΗΠΑ αποτελούν σχεδόν το 40% των τουριστών αλλά και το 50% των ταξιδιωτικών εισπράξεων. Το εισόδημα των εργαζομένων πανευρωπαϊκά θα μειωθεί δραματικά, ήδη στις Σκανδιναβικές χώρες 710.000 εργαζόμενοι είδαν τις συμβάσεις τους να αναστέλλονται ή να τερματίζονται, ενώ σχεδόν σε όλη την Ευρώπη οι κυβερνήσεις προσπαθούν να επιβάλουν κανόνες για αν αποφευχθούν οι απολύσεις αλλά και να ενισχυθεί το εισόδημα των εργαζομένων.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν εκρηκτικό μείγμα για τον ελληνικό τουρισμό και οι επαγγελματίες του κλάδου καλούνται να πάρουν δύσκολες αποφάσεις. Με τα 3/4 των ετήσιων τουριστικών εσόδων γίνονται το τετράμηνο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου, όσο παρατείνεται η αβεβαιότητα, άλλο τόσο διαγράφεται χαμένη η χρονιά. Από κατ’ ιδίαν συζητήσεις με ξενοδόχους, ακόμα και ισχυρά συγκροτήματα, εξετάζουν το ενδεχόμενο να μην ανοίξουν καν, καθώς όταν αρχίσει σταδιακά η άρση των μέτρων περιορισμού, αν οι κρατήσεις δεν ξεπεράσουν γρήγορα το break-even point δεν συμφέρει η λειτουργία των μονάδων. Με τις υπόλοιπες χώρες να βρίσκονται σε διαφορετική φάση της πανδημίας, πως θα δεχτεί ο Έλληνας ξενοδόχος των Ιταλό-Άγγλο-Γερμανό τουρίστα όταν θα διακινδυνεύσει με πιθανό κρούσμα να μπουν οι εγκαταστάσεις του σε 14-ήμερη καραντίνα. Τα σενάρια, την στιγμή που γράφεται το άρθρο, μιλούν για πτώση 50%-70% των τουριστικών εσόδων, και αυτά με την προϋπόθεση ο εγχώριος τουρισμός να ενισχυθεί αλλά και να προσελκύσουμε τουρίστες από χώρες που δεν έχουν πολλά κρούσματα, από χώρες που δεν επέλεγαν παραδοσιακά την Ελλάδα για τις διακοπές τους.
Το μοναδικό σημάδι αισιοδοξίας είναι η σκέψη πως οι πρώτοι ευρωπαϊκοί τουριστικοί προορισμοί (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία) αλλά και η γειτονική Τουρκία, βρίσκονται σε πολύ χειρότερη μοίρα αυτή την στιγμή, με αποτέλεσμα να αποτελούμε την πιο ασφαλή επιλογή για όσους τολμηρούς θέλουν να απολαύσουν τις μεσογειακές παραλίες. Προβλέπω, μάλιστα, να μην προτιμώνται φέτος παραδοσιακοί τουριστικοί προορισμοί αλλά να αναδεικνύονται νέες περιοχές κυρίως στα παράλια της ηπειρωτικής Ελλάδος, λόγω της αποφυγής ταξιδιών με μέσα μεταφοράς που συγκεντρώνουν πολύ κόσμο (αεροπλάνα-πλοία κ.α). Στο σημείο αυτό, να αναφέρω πως μια πτώση 50% στον τουρισμό, σημαίνει πτώση σχεδόν 12%-15% στο ΑΕΠ της χώρας, πολύ μεγαλύτερη δηλαδή από το 5,3% που προέβλεπε η Morgan Stanley μια εβδομάδα πριν για την Ελλάδα, ή το -9% που δημοσίευσε η Goldman Sachs για όλη την Ευρωζώνη.
Από την άλλη, η εστίαση – που συνδέεται σε μεγάλο βαθμό με τον τουρισμό – όντας κλειστή από τα μέσα Μαρτίου, μετράει τις πληγές της. Πολύ μεγάλη πτώση της κατανάλωσης επήλθε το τελευταίο διάστημα λόγω της απαγόρευσης καπνίσματος, ακολούθησε η ζημιά από την απώλεια των καρναβαλικών εκδηλώσεων. Επιπλέον, μεγάλο μέρος των μαγαζιών άνοιγε παραδοσιακά την περίοδο του Πάσχα, κάτι το οποίο χάνεται την φετινή χρονιά καθώς, όπως έχουμε δει από το παράδειγμα της Κίνας, τα κέντρα που συγκεντρώνεται αρκετός κόσμος, είτε είναι καφετέριες-εστιατόρια είτε θέατρα και γυμναστήρια, είναι από τα τελευταία που ανοίγουν μετά το Lockdown. Επομένως μιλάμε για ένα τρίμηνο χαμένο το οποίο σίγουρα θα αναγκάσει πολλά seasonal σημεία είτε να μην ανοίξουν καθόλου, είτε non-seasonal να βάλουν οριστικά λουκέτο, καθώς θα διαμορφωθούν νέες συνθήκες, με τους προμηθευτές να κινούνται ακριβώς όπως στην επιβολή των capital controls, θα περιορίσουν την πίστωση με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ασφυξία.
Ακόμα, με το άνοιγμα της αγοράς οι καταναλωτές θα αλλάξουν συνήθειες, σίγουρα λόγω αβεβαιότητας θα ενισχυθεί η αποταμίευση έναντι της κατανάλωσης. Όσοι συνεχίσουν να βγαίνουν με την ίδια συχνότητα, θα προτιμήσουν σημεία με ανοιχτούς χώρους αλλά και σημεία που δεν συγκεντρώνουν πολύ κόσμο. Επίσης, οι παραγγελίες delivery, όπως φαίνεται από τα στοιχεία των τελευταίων 2 εβδομάδων, είναι πεσμένες κατά 50%. Ο κόσμος προτιμάει να μην διακινδυνεύσει να παραγγείλει έτοιμο φαγητό με τον φόβο της μόλυνσης, επομένως και στα QSR’s θα δούμε πολλά σημεία να κατεβάζουν ρολά. Θεωρώ πως το 15%-20% των σημείων της «κρύας αγοράς» όπως συνηθίζουμε να την αποκαλούμε, ίσως δεν αντέξει και κλείσει οριστικά το επόμενο εξάμηνο.
Επιπλέον, ο κλάδος των ποτών – αναψυκτικό, μπύρα, κρασί, σκληρό ποτό κ.α – που εμφανίζει επίσης υψηλή εποχικότητα και είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την Εστίαση και τον Τουρισμό, βιώνει μια ζοφερή πραγματικότητα, με τον Μάρτιο να γράφει απώλεια στο On trade 70%-80% και εκτιμήσεις να κάνουν λόγο για ετήσια πτώση τζίρου 40%-45%, τo On Trade αποτελεί το 60%-65% της συνολικής κατανάλωσης σε σχέση με το Off trade. Τα στελέχη των εταιρειών καλούνται να πάρουν γενναίες αποφάσεις για την επόμενη μέρα, είτε για το εσωτερικό περιβάλλον και το ανθρώπινο δυναμικό τους, είτε για τους συνεργάτες – πελάτες τους. Η μετά την πανδημία εποχή θα έχει διαφορετικές προσεγγίσεις στο εμπόριο, οι καταναλωτικές συνήθειες θα αλλάξουν, το work from home ήρθε για να μείνει και το e-commerce είναι πιο αναγκαίο από ποτέ. Ήδη η κίνηση του Σκλαβενίτη με την e-food που ακολουθήθηκε από τον ΑΒ με την Speedex και η κατάσταση που διαμορφώνεται στις τράπεζες, με 30% ανάπτυξη των ηλεκτρονικών συναλλαγών το διάστημα της καραντίνας, δείχνουν πως η νέα εποχή έχει ήδη φτάσει. Όσες εταιρείες έχουν την υπομονή και την διορατικότητα που χρειάζεται, θα είναι αυτές που θα ηγηθούν της επόμενης μέρας και των συνθηκών που θα διαμορφωθούν. Το μόνο σίγουρο είναι πως το 2020 θα είναι μια χρονιά που θα την θυμόμαστε για πολλά έτη και θα είναι αντικείμενο case studies στις αίθουσες των πανεπιστημίων.
