Της Μαριάννας Διομήδους
Αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιδημιολογίας-Δημόσιας Υγείας Πανεπιστημίου Αθηνών
Με τη συμβολή των: Κωνσταντίνος Χαρδαλιάς, Ανδριάννα Μαγγίτα, Παναγιώτης Κουτονιάς, Έλενα Παναγή, Ουρανία Βορροπούλου
Εργαστήριο Κλινικής Επιδημιολογίας και Δημόσιας Υγείας, Τομέας Δημόσιας Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Παράμετροι Παθητικού Καπνίσματος:
Το παθητικό κάπνισμα έχει αναγνωρισθεί ως μία από τις σημαντικότερες απειλές της δημόσιας υγείας και έχει συνδεθεί με σοβαρές επιπτώσεις στον οργανισμό.
Η έκθεση στο παθητικό κάπνισμα, έχει συσχετισθεί με έναν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων, καρκίνου του πνεύμονα, καθώς και με εμφάνιση αναπνευστικών συμπτωμάτων και έκπτωση της αναπνευστικής λειτουργίας, του ανθρωπίνου σώματος.
1. «Εισαγωγή»
Το κάπνισμα είναι μία συνήθεια που αφορά ένα πολύ μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Μόνο στη χώρα μας, το 40% του πληθυσμού υπολογίζεται ότι είναι καπνιστές, ενώ ετησίως 20.000 συνάνθρωποί μας χάνουν τη ζωή τους, εξαιτίας του καπνίσματος. Πρόκειται για μια πολύ βλαβερή συνήθεια που συνδέεται με πάρα πολλές παθήσεις, πολλά είδη καρκίνων, καρδιαγγειακά νοσήματα κ.ά. και η οποία δεν αφορά μόνο τους ενηλίκους, αλλά και τα παιδιά, κυρίως λόγω της επίπτωσης του παθητικού καπνίσματος στο περιβάλλον διαβίωσης τους.
2. «Παθητικό Κάπνισμα»
Με τον όρο παθητικό κάπνισμα[1] εννοείται το κάπνισμα αυτό από «δεύτερο χέρι», όταν δηλαδή οι μη καπνιστές εισπνέουν τον καπνό (σ.σ. προϊόντων καπνού) τσιγάρων, πούρων ή ναυτικής πίπας που καπνίζουν οι καπνιστές.
Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι το παθητικό κάπνισμα ευθύνεται για 3.000 θανάτους ετησίως, ενώ σε αυτό αποδίδονται και πολλά είδη καρκίνων, με βασικότερο τον καρκίνο των πνευμόνων. Ειδικά σε σχέση με τα παιδιά, οι κίνδυνοι που δημιουργούνται εξαιτίας του παθητικού καπνίσματος είναι πολλοί, με βασικότερους τον κίνδυνο ανάπτυξης άσθματος ή την οξύτερη εκδήλωση αυτού σε παιδιά που ήδη πάσχουν, ενώ επιστημονικές έρευνες δεν αποκλείουν και την σχέση του παθητικού καπνίσματος με την εμφάνιση μηνιγγίτιδας. Ακόμα, το «παθητικό κάπνισμα» συνδέεται και με την επιβράδυνση της επούλωσης των τραυμάτων, ενώ εκείνα τα παιδιά που είναι εκτεθειμένα σε καπνό είναι περισσότερο ευάλωτα σε κρυολογήματα, εποχικές ιώσεις και λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος καθώς και του μέσου ωτός.
Η πλήρης απαγόρευση του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους έχει αποδειχτεί, βάσει συγκεκριμένων επιστημονικών ερευνών, ότι μειώνει κατά το ήμισυ την ποσότητα του μονοξειδίου του άνθρακα που μολύνει τον αέρα, βλάπτοντας έτσι την υγεία των μη καπνιστών-ως εκ τούτου, θεωρείται επιβεβλημένη η τήρηση των περιοριστικών μέτρων κατά του καπνίσματος σε όλους τους κοινόχρηστους χώρους.
3. «Άλλοι Κίνδυνοι από το Κάπνισμα»
Εκτός από το παθητικό κάπνισμα, υπάρχουν και κάποιες άλλες παράμετροι του καπνίσματος που ενδέχεται να αποβούν επικίνδυνες ή και μοιραίες για τα μικρά παιδιά.
Τα παιδιά γονιών που καπνίζουν κινδυνεύουν από δηλητηρίαση, σε περίπτωση που καταναλώσουν καπνό, στάχτη ή αποτσίγαρα, καθώς και από εγκαύματα[2], σε περίπτωση που έρθουν σε επαφή με αναμμένα τσιγάρα.
Κίνδυνος πυρκαγιάς, αλλά και πολλαπλών εγκαυμάτων, ενέχεται επίσης στα σύνεργα των καπνιστών, όπως οι αναπτήρες και τα σπίρτα, ενώ εξαιτίας του καπνίσματος εντός του αυτοκινήτου, αυξάνονται και οι κίνδυνοι πρόκλησης ενός τροχαίου ατυχήματος.
4. «Υγειονομικοί Κίνδυνοι του Παθητικού Καπνίσματος»
Το παθητικό κάπνισμα συνδέεται με αναπνευστικές νόσους και αποτελεί μία σημαντική αιτία επιδείνωσης για τα άτομα που πάσχουν από άσθμα, αλλεργίες και χρόνια αποφρακτική πνευμονική πάθηση, που οδηγεί σε κοινωνικό καθώς και εργασιακό αποκλεισμό.
Μια πρόσφατη πανευρωπαϊκή έρευνα σε άτομα με συμπτώματα άσθματος οξείας μορφής, έδειξε ότι μια από τις σημαντικές επιθυμίες τους για το μέλλον είναι να μπορούν να αναπνέουν καθαρό αέρα. Το παθητικό κάπνισμα[3] είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για τα μικρά παιδιά και για τα βρέφη, εφόσον συνδέεται με τον αιφνίδιο θάνατο των βρεφών, την πνευμονία, την βρογχίτιδα, το άσθμα, τις παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος καθώς και τις παθήσεις του μέσου ωτός.
Η έκθεση των εγκύων γυναικών στον καπνό του περιβάλλοντος μπορεί να έχει ως επόμενη συνέπεια, τα νεογνά χαμηλού βάρους, τον θάνατο του εμβρύου και πρόωρα νεογνά.
Γενικότερα, φαίνεται ότι υπάρχουν επαρκείς και αξιόπιστες αποδείξεις από την βιβλιογραφία και από τη συναίνεση των ειδικών επιστημόνων ότι μπορεί να υπάρξουν αξιόπιστες ενδείξεις για την συμμετοχή επι του παθητικού καπνίσματος στην πρόκληση άσθματος, λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος, συμπτώματα από το ανώτερο αναπνευστικό, χαμηλό σωματικό βάρος γέννησης στα παιδιά, καθώς και για τον καρκίνο του πνεύμονα.
Αντίθετα, φαίνεται ότι υπάρχουν ορισμένες, μερικώς επαρκείς και αξιόπιστες αποδείξεις για να εκτιμηθούν ανάλογα η ελαττωμένη πνευμονική λειτουργία, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια και η πνευμονία στους ενήλικες, οι πρόωρες γεννήσεις στα παιδιά και η ελαττωμένη πνευμονική λειτουργία.
5. «Μέθοδοι Εκτίμησης της Έκθεσης στο Παθητικό Κάπνισμα»
Στις επιδημιολογικές μελέτες, η συλλογή των δεδομένων για την έκθεση στο «Π.Κ. (Παθητικό Κάπνισμα)» γίνεται ως επί το πλείστον με την χρήση επιστημονικών ερωτηματολογίων, λιγότερο συχνά με μέτρηση βιολογικών δεικτών (σ.σ. όπως την νικοτίνη), από διάφορα υγρά του ανθρώπινου σώματος, και σπάνια από παθητικά όργανα παρακολούθησης. Η κάθε μέθοδος παρουσιάζει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα όσον αφορά την εγκυρότητά της, ενώ καλύπτει διαφορετικές πλευρές έκθεσης.
Η κάθε επιστημονική ανασκόπηση, που λαμβάνει χώρα, δείχνει ότι οι μελετητές που ασχολούνται με την εκτίμηση της έκθεσης των ενηλίκων στο «Π.Κ.» αντλούν συνήθως πληροφορίες από το οικογενειακό και το εργασιακό περιβάλλον και σπανιότερα από το κοινωνικό περιβάλλον. Για τα παιδιά, οι πληροφορίες[4] συνήθως προέρχονται από το οικογενειακό περιβάλλον και σπάνια από το κοινωνικό περιβάλλον.
6. «Παθητικό Κάπνισμα και Ανθρώπινα Δικαιώματα»
Η έκθεση στο παθητικό κάπνισμα, πραγματοποιείται κυρίως:
στο σπίτι (καπνιστής γονιός, σύζυγος, αδερφός, κλπ) στους χώρους εργασίας (γραφεία, καταστήματα, δημόσιες υπηρεσίες, κλπ) στους χώρους διασκέδασης (καφετέριες, μπαρ, εστιατόρια, νυχτερινά κέντρα, κλπ) σε οχήματα (μέσα μαζικής μεταφοράς, ιδιωτικά αυτοκίνητα, κλπ)
«Οι Επιπτώσεις του Παθητικού Καπνίσματος»
Από το 1972 έχει αποδειχθεί η συσχέτιση μεταξύ του παθητικού καπνίσματος και της ανάπτυξης νόσου, ενώ το 1982 τεκμηριώθηκε για πρώτη φορά η επικινδυνότητα του παθητικού καπνίσματος σε Έρευνα του Εργαστηρίου Υγιεινής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σήμερα, το παθητικό κάπνισμα θεωρείται η τρίτη προλήψιμη αιτία θνησιμότητας και φέρει πολλαπλές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία.
Σύμφωνα με Έρευνα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας που διεξήχθη σε 192 χώρες, η έκθεση των μη καπνιστών στο παθητικό κάπνισμα προκαλεί 600.000 θανάτους ετησίως (379.000 από ισχαιμική καρδιακή νόσο, 165.000 από λοιμώξεις του αναπνευστικού, 36.900 από άσθμα και 21.400 από καρκίνο του πνεύμονα).
Από αυτούς το 1/3 των θανάτων αυτών είναι παιδιά, ενώ ιδιαίτερα ευάλωτη κατηγορία είναι οι γυναίκες που φαίνεται ότι σε μεγαλύτερο ποσοστό καπνίζουν παθητικά σε σχέση με τους άνδρες που θεωρούνται περισσότερο υπεύθυνοι για το ενεργητικό κάπνισμα, με ετήσιο αριθμό θανάτων περίπου 281.000 άτομα. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι πιθανότητες για καρδιοπάθειες, πνευμονοπάθειες, καρκίνους αυξάνονται κατά 20% στους ανήλικους πολίτες.
Ιδιαίτερης σημασίας είναι και οι επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος στις εγκυμονούσες γυναίκες. Στις εγκυμονούσες γυναίκες, που εκτίθενται συστηματικά στον καπνό του τσιγάρου μπορεί να παρουσιαστούν προβλήματα στην ομαλή ανάπτυξη του εμβρύου, που κυοφορούν, καθώς παρουσιάζεται αυξημένη η συχνότητα της αποκόλλησης του πλακούντα, του πρόδρομου πλακούντα, των αιμορραγιών και της πρόωρης ρήξης του θυλακίου.
Το παθητικό κάπνισμα έχει αποδειχθεί ότι σχετίζεται με την γέννηση των νεογνών χαμηλού σωματικού βάρους, το σύνδρομο αιφνιδίου θανάτου στα βρέφη καθώς και προβλήματα συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία, όπως είναι η υπερκινητικότητα, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής κ.α.
7. «Έκθεση στο Παθητικό Κάπνισμα»
Η έκθεση[5] στο παθητικό κάπνισμα πραγματοποιείται στο σπίτι (καπνιστής γονιός στα παιδιά, καπνιστής σύζυγος σε μη καπνιστή σύζυγο), στους δημόσιους χώρους (χώροι εστίασης, γραφεία) και στα οχήματα (αυτοκίνητα, μέσα μαζικής μεταφοράς).
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, το 33% των ανδρών και το 35% των γυναικών μη-καπνιστών, εκτέθηκαν σε παθητικό κάπνισμα παγκοσμίως το 2004.
Επίσης, έχει υπολογιστεί ότι περίπου 700 εκατ. ή περίπου τα μισά παιδιά παγκοσμίως, έχουν εκτεθεί σε κάπνισμα από τους 1,2 δις. ενήλικες που κάνουν χρήση τσιγάρου.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του Αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών, υπολογίζεται ότι 88 εκατομμύρια μη καπνιστές στις ΗΠΑ είχαν εκτεθεί σε παθητικό κάπνισμα κατά την περίοδο 2007-2008.
Σύμφωνα με το «Ευρωβαρόμετρο» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις στάσεις των Ευρωπαίων Πολιτών απέναντι στην κατανάλωση του καπνού τον Μαΐου 2012 και συγκεκριμένα των Ελλήνων Πολιτών, «Έκθεση στο Παθητικό Κάπνισμα στους Χώρους Εστίασης (σ.σ. μπαρ, εστιατόρια, νυχτερινά κέντρα διασκέδασης κλπ.)»
Το υψηλότερο ποσοστό των ερωτηθέντων στο «αν έχουν βρεθεί σε μπαρ ή σε εστιατόριο όπου καπνίζουν τους τελευταίους έξι μήνες» (σ.σ. 71% και 72% αντίστοιχα) στην Ευρώπη, αντιπροσωπεύουν οι Έλληνες πολίτες, ενώ υπάρχει νόμος που απαγορεύει το κάπνισμα στους χώρους εστίασης, ο οποίος δεν τηρείται.
«Έκθεση στο Παθητικό Κάπνισμα στον Χώρο Εργασίας»
Μόλις το 42% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι δεν έχουν εκτεθεί στο παθητικό κάπνισμα στο χώρο εργασίας τους, ενώ από τους ερωτηθέντες που εργάζονται σήμερα το 18% αυτών δήλωσε ότι εκτίθεται περισσότερο από πέντε ώρες ανά ημέρα. Σύμφωνα με αυτήν την κοινωνικο-δημογραφική ανάλυση[6], οι άντρες, είναι πιο πιθανό από τις γυναίκες, να εκτίθενται στον καπνό του τσιγάρου κατά την εργασία τους.
Οι νεότεροι από τους ερωτηθέντες, είναι πιο πιθανό να εκτεθούν.
Πιο συγκεκριμένα, το 33% των ερωτηθέντων ηλικίας μεταξύ 18-24 ετών, εκτίθενται στον καπνό του τσιγάρου κατά την ώρα της εργασίας τους.
8. «Τρόποι Αντιμετώπισης του Παθητικού Καπνίσματος»
Η παύση του καπνίσματος πρέπει να είναι (σ.σ. και αποτελεί) μία καθαρά προσωπική επιλογή. Κανείς, όμως, δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός ότι όλοι ανεξαιρέτως, καπνιστές και μη, οφείλουν και πρέπει να γνωρίζουν τις υπαρκτές συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία, προκειμένου να λάβουν υπεύθυνα την σχετική απόφαση, για το αν θα συνεχίσουν να καπνίζουν ή όχι.
Αν δεν μπορεί να κοπεί το κάπνισμα, τουλάχιστον καλό είναι και πρέπει να υιοθετηθούν οπωσδήποτε στην καθημερινή ζωή κάποιες υγιεινές συνήθειες, που θα θωρακίσουν τον ανθρώπινο οργανισμό και θα μειώσουν τις εκάστοτε συνέπειες.
Πιο συγκεκριμένα, θα πρέπει να:
«Προτιμηθούν εκείνες οι Τροφές που «Εξοντώνουν» τις Συνέπειες του Καπνού»
Πρέπει να λαμβάνονται αντιοξειδωτικές ουσίες, όπως είναι η βιταμίνη C και τα φλαβονοειδή, που βρίσκονται στα φρούτα και στα λαχανικά, γιατί ο καπνός περιέχει πολλές χημικές ουσίες που έχουν οξειδωτική δράση.
«Αποφυγή της Καθιστικής Ζωής»
Η καθιστική ζωή σε συνδυασμό με το κάπνισμα και την παχυσαρκία δρουν αθροιστικά εναντίον της υγείας του ανθρώπου.
Ο καπνός του τσιγάρου, η νικοτίνη και το μονοξείδιο του άνθρακα ενοχοποιούνται για την πρόκληση πολλαπλών καρδιακών νόσων.
Η άθληση από την άλλη πλευρά, τονώνει την καρδιακή λειτουργία, αυξάνει την διαστολή των αγγείων, επομένως μειώνει την αρτηριακή πίεση και τονώνει την κυκλοφορία του αίματος.
«Προφύλαξη από το Παθητικό Κάπνισμα»
Εκτός από το κύριο ρεύμα καπνού που εισπνέεται όταν καπνίζεται, εισπνέεται και το παράπλευρο ρεύμα από τον καπνό που διαχέεται στο περιβάλλον, και αυτό είναι το παθητικό κάπνισμα.
«Φροντίστε & Διαχειριστείτε Σωστά τον Χώρο σας»
Αερίζετε συχνά το χώρο σας και, όταν μπορείτε και πηγαίνετε μια βόλτα στον καθαρό
αέρα, αδειάζετε συχνά τα τασάκια, μην κοιμάστε ποτέ με το τασάκι δίπλα σας γεμάτο. Μην καπνίζετε με κλειστά παράθυρα και, αν έχετε κλιματιστικό, μην αμελείτε να καθαρίζετε τα φίλτρα του, αν καπνίζετε όταν λειτουργεί.
«Πότε το Κάπνισμα Σημειώνει Μεγαλύτερη Ζημιά»
Όταν είστε ξαπλωμένοι, επειδή η εισπνοή σας είναι πιο αδύναμη, ο αέρας που εκπνέεται είναι λιγότερος, επομένως μένει περισσότερος καπνός μέσα σας.
Αμέσως μόλις ξυπνάτε, αφήστε να περάσουν τουλάχιστον 60 λεπτά από το πρωινό ξύπνημα, γιατί εκείνη την ώρα ο οργανισμός μας βρίσκεται σε μια διαδικασία «κάθαρσης», δηλαδή προσπαθεί να αποβάλει τα πτύελα και να καθαρίσει τους πνεύμονες. Ο καπνός σε αυτή τη φάση μπορεί να εμποδίσει αυτή τη διαδικασία και οι βλέννες να παραμείνουν μέσα σας.
Στην κρεβατοκάμαρα. Αν έχετε αυτή την κακή συνήθεια, τουλάχιστον αερίζετε το χώρο πριν πάτε για ύπνο.
«Αν Υποφέρετε από Κάποια Ίωση»
Το κάπνισμα θα επιδεινώσει την κατάστασή σας. Μάλιστα, αν καπνίζετε-παρόλο που η ίωση σας αναγκάζει να παραμείνετε στο κρεβάτι, σημαίνει ότι είστε ιδιαίτερα εθισμένοι στο τσιγάρο.
«Πριν από μία Εγχείρηση/Επέμβαση», θα πρέπει να ενημερώσετε το γιατρό σας ότι καπνίζετε, γιατί ορισμένες φορές συνιστάται η διακοπή του καπνίσματος τουλάχιστον δέκα μέρες πριν την εγχείρηση. Επίσης, θα πρέπει να ενημερώσετε τον αναισθησιολόγο.
9. «Επιστημονικά Συμπεράσματα»
«Το Ενεργητικό και το Παθητικό Κάπνισμα Βλάπτουν σοβαρά την Υγεία»
Παρά το γεγονός ότι ο σχετικός κίνδυνος από το παθητικό κάπνισμα είναι μικρός συγκριτικά με το κάπνισμα, τα νοσήματα που προκαλεί είναι πολύ συνηθισμένα και συνεπώς η επίπτωσή του στην υγεία είναι μεγάλη.
Η έκθεση στο παθητικό κάπνισμα μπορεί να προκαλέσει, καρκίνο στους ενήλικες, λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού στα νεογνά, ενώ προκαλεί επίσης καρδιαγγειακά νοσήματα, ενώ σε προχωρημένο στάδιο ζωτικής[7] βλάβης σε ειδικό σημείο του σώματος, μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε θάνατο.
Δεδομένης της επίπτωσης του παθητικού καπνίσματος στην υγεία και ιδιαίτερα στην υγεία των παιδιών, οπωσδήποτε πρωταρχικός στόχος της δημόσιας υγείας θα πρέπει να είναι ο περιορισμός του καπνίσματος σε
κλειστούς χώρους (σ.σ. στο σπίτι, στον εργασιακό χώρο και γενικά στους δημόσιους χώρους). Με βασικό και πρωταρχικό σκοπό πάντα, την προστασία των πολιτών από τις επιπτώσεις του παθητικού καπνίσματος.
