Της Μαριάννας Διομήδους
Αναπληρώτρια καθηγήτρια Επιδημιολογίας-Δημόσιας Υγείας Πανεπιστημίου Αθηνών
Με τη συμβολή των: Κωστής Χαρδαλιά, Ανδριάννας Μαγγίτα, Έλενας Παναγή, Παναγιώτη Κουτονιά
«Κοινωνικές και Ψυχολογικές Επιπτώσεις του Διαδικτύου»
Τις τελευταίες δεκαετίες σημειώθηκε μια εκρηκτική αύξηση των χρηστών του διαδικτύου. Αυτή η συνεχόμενη ανάπτυξη του «Ιντερνέτ», μας προσέδωσε πολλές ευκολίες όπως την δυνατότητα να επικοινωνούμε μεταξύ μας με ευκολία, να το χρησιμοποιούμε σαν ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό μέσο εκπαίδευσης, να εργαζόμαστε από γεωγραφική απόσταση, να κάνουμε ηλεκτρονικές αγορές, να διάγουμε οικονομικές συναλλαγές κλπ.. Αυτή όμως η τεχνολογική εξέλιξη έχει και αρνητικές επιπτώσεις στην ζωή του ανθρώπου, οι οποίες επιπτώσεις έχουν οδηγήσει σε ζημιογόνα φαινόμενα όπως την Διαδικτυακή Αποπλάνηση, την Ηλεκτρονική Παρενόχληση και τον Κυβερνο-Εκφοβισμό, την Πορνογραφία στο Διαδίκτυο, την Κυβερνοαυτοκτονία, τον Ηλεκτρονικό Ρατσισμό στο Διαδίκτυο, τον Εθισμό στο Διαδίκτυο και τις Απάτες στις Ηλεκτρονικές συναλλαγές, καθώς κ.α..
1.«Τα Κοινωνικά Δίκτυα»
Τα «Κοινωνικά Δίκτυα (Social Networks)» [ ], ουσιαστικά συνθέτουν ένα σύνολο «τεχνολογικών & συναισθηματικών αλληλεπιδράσεων» στις διαπροσωπικές σχέσεις. Ο όρος αυτός, σήμερα πλέον, χρησιμοποιείται επίσης για να περιγράψει εκείνες τις ιστοσελίδες οι οποίες επιτρέπουν την διεπαφή ανάμεσα στους εμπλεκόμενους χρήστες, όπως π.χ. με ανάρτιση διαφόρων σχολίων, με κοινοποίηση ποικίλων φωτογραφιών, με διάχυση άλλων πληροφοριών κλπ..
Οι πιο γνωστές (και πλέον, ευρέως χρησιμοποιούμενες) από αυτές τις ιστοσελίδες είναι το Facebook, το Twitter, το My Space, το Skype, το OoVoo, το LinkedIn, το Instagram, το Foursquare, το Pinterest, το Tumblr, το Youtube, το TripAdvisor, το Booking.com κ.α..
Οι ιστότοποι αυτοί πιο συγκεκριμένα, αποτελούν δομημένες «εικονικές κοινότητες» όπου, οι συνεργαζόμενοι χρήστες δύνανται να επικοινωνούν αναμεταξύ τους και να αναπτύσσουν συνεχώς ποικίλες κοινωνικές επαφές μέσα από αυτές τις εναλλασσόμενες και εξελισσόμενες συχνότητες ηλεκτρονικής επικοινωνίας.
Ένα «Κοινωνικό Δίκτυο» είναι μια κοινωνική δομή που αποτελείται από ένα σύνολο παραγόντων, όπως άτομα ή οργανισμούς, σωματεία ή αδελφότητες, επαγγελματικά γραφεία, επιχειρήσεις, αθλητικά σωματεία, επενδυτικά σχήματα, πολιτικά κόμματα κλπ..
Στο διαδίκτυο, τα κοινωνικά δίκτυα είναι επίσης μία πλατφόρμα που συντηρείται συστηματικά, για την δημιουργία κοινωνικών σχέσεων μεταξύ αυτών των ανθρώπων που συνήθως αποτελούν ενεργά μέλη του κοινωνικού αυτού δικτύου, με κοινά ενδιαφέροντα ή δραστηριότητες.
Οι ιστότοποι κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν οργανωμένες ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, φέροντας έναν περισσότερο ομαδοκεντρικό χαρακτήρα στην συντριπτική τους πλειοψηφία, μία σειρά από βασικές και δωρεάν υπηρεσίες όπως την δημιουργία προφίλ, το ανέβασμα εικόνων και βίντεο, τον σχολιασμό σε ενέργειες που γίνονται από άλλα μέλη του δικτύου ή μίας ομάδας, την άμεση ανταλλαγή μηνυμάτων και πολλά άλλα.
2.«Οι Κίνδυνοι του Διαδικτύου»
Το «Διαδίκτυο» αποτελεί ένα δυνατό εργαλείο στα χέρια μας, που όμως αν δεν το χρησιμοποιούμε σωστά και συνετά μπορεί κάποιες φορές να εμπερικλείει και ποικίλους κινδύνους.
Η Αληθινή Πρόκληση στο Διαδίκτυο είναι το να μπορούμε να αναγνωρίζουμε εκείνους τους πιθανούς κινδύνους, να γνωρίζουμε αυτούς τους τρόπους πρόληψης και αντιμετώπισης αυτών των κινδύνων και να υπάρχουν έτοιμες επιλογές για την αποφυγή και τον τερματισμό τους. Παρακάτω θα αναλυθούν όλοι οι πιθανοί κίνδυνοι του διαδικτύου.
3.«Η Διαδικτυακή Αποπλάνηση (The Cyber-Seduction)»
Η «Διαδικτυακή Αποπλάνηση (The Cyber-Seduction)» [ ] ουσιαστικά, περιγράφει την συμπεριφορά εκείνη, ενός άγνωστου και διεστραμμένου ατόμου, που ουσιωδώς προσπαθεί να εμπνεύσει μία «επίπλαστη εμπιστοσύνη» σ’ ένα νεαρό παιδί, ώστε να πραγματοποιήσει μαζί του-της μια kοινωνική (σ.σ. καθώς και μυστική) συνάντηση.
Η σεξουαλική κακοποίηση του εκάστοτε θύματος, η σωματική βία ή η παιδική πορνεία και η κακοποίηση μέσω του παραγόμενου και δημοσιοποιούμενου πορνογραφικού υλικού, μπορεί να συνιστά άμεσα τα αρνητικά αποτελέσματα αυτής της συνάντησης, φλέγον σημείο αναφοράς που το καθιστά ένα είδος ψυχολογικού χειρισμού, ο οποίος και διεξάγεται δια μέσω του διαδικτύου.
4.«H Ηλεκτρονική Παρενόχληση και ο Κυβερνοεκφοβισμός (The Cyberbullying)»
Η «Ηλεκτρονική Παρενόχληση (σ.σ. O Κυβενοεκφοβισμός, The Cyberbullying)» [ ], συνίσταται εκείνη η αντικοινωνική επιθετική συμπεριφορά από (εσκεμμένη και αρνητική) πρόθεση με την χρήση ηλεκτρονικών μέσων.
Τέτοιου είδους αντικοινωνικές συμπεριφορές μπορεί να κάνουν τα νέα άτομα να νιώθουν μοναχικά, δυστυχή και φοβισμένα, να αισθάνονται ανασφαλή και να πιστεύουν ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά.
Χάνουν την εμπιστοσύνη τους στον εαυτό τους και μπορεί να μην θέλουν να ξαναπάνε στο σχολείο ή να θέλουν δυστυχώς να απομονωθούν και από τις παρέες τους αντίστοιχα.
Επιπλέον, στις πιο ακραίες περιπτώσεις η συνεχής, η επίμονη και η έντονη παρενόχληση έχει οδηγήσει πολλές φορές σε τρομερές συνέπειες όπως στην πρόθεση για αυτοκτονία.
Πολλά περιστατικά παρενόχλησης μεταξύ παιδιών και εφήβων μπορούν να συμβούν με πολύ διαφορετικές μορφές. Δεν εκδηλώνονται μόνο μέσω των καυγάδων, των διαφωνιών και της επιθετικότητας, αλλά και μέσω των ποικίλων και διαφορετικών τύπων αυτού του εκφοβισμού που αφήνει το θύμα πλήρως εκτεθειμένο.
5.«Η Κυβερνοαυτοκτονία (The Cybersuicide)»
Η «Κυβερνοαυτοκτονία (Cybersuicide)» [ ], περιγράφει ουστικά την αυτοκτονία ή την απόπειρα αυτοκτονίας που έχει επηρεαστεί σε σημαντικό βαθμό από τις Επιπτώσεις του Διαδικτύου.
Η κυβερνοαυτοκτονία έχει τραβήξει την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας, καθώς αυξάνονται συνεχώς τα καταγεγραμμένα περιστατικά αυτοκτονιών που συμβαίνουν μέσω του διαδικτύου.
Έχει προταθεί και αναφερθεί ό,τι η χρήση του διαδικτύου και πιο συγκεκριμένα ό,τι οι ιστοχώροι αναφερόμενοι συδεόμενοι σχετικά με την αυτοκτονία (π.χ. suicide websites), δύνανται να προωθούν την αυτοκτονία και έτσι να συντελούν στην αύξηση των ποσοστών της κυβερνοαυτοκτονίας. Άτομα που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους έρχονται σε επαφή και γνωρίζονται διαδικτυακά και έπειτα συγκεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο τόπο προκειμένου να αυτοκτονήσουν από κοινού.
Εκτός από την από κοινού αυτοκτονία στο διαδίκτυο υπάρχει και η περίπτωση που κάποιος χρήστης διαπράττει την πράξη αυτή, ενώ είναι συνδεδεμένος στο διαδίκτυο και άλλοι χρήστες τον παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο μέσω κάμερας. Με αφορμή τις παραπάνω και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, το θέμα της επίδρασης του διαδικτύου στη διευκόλυνση των αυτοκτονιών έχει αρχίσει να συζητείται ενεργά.
Σε πρακτικό επίπεδο, η επιστημονική έρευνα αναφορικά με τις κυβερνοαυτοκτονίες βρίσκεται ακόμα σε εκκολαπτόμενο στάδιο, ενώ τα εμπειρικά στοιχεία ότι το διαδίκτυο έχει συντελέσει στην αύξηση των αυτοκτονιών είναι ελάχιστα.
Παρόλα αυτά, το διαδίκτυο φέρει κάποια χαρακτηριστικά που επιτρέπουν να υποθέσει κάποιος ότι μπορεί να διευκολύνει τη διάπραξη αυτοκτονίας.
6.«Ο Ρατσισμός στο Διαδίκτυο (Cyber-Racism)»
Ο «Ρατσισμός (Cyber-Racism)» [ ], αναφέρεται στο φαινόμενο του διαδικτυακού ρατσισμού. Οι εκφράσεις του ρατσισμού στο διαδίκτυο είναι πιο κοινή και συχνή μιας και το διευκολύνει η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο. Ο ρατσισμός αυτός μπορεί να εκφραστεί μέσω ρατσιστικών ιστοσελιδων, φωτογραφιών βίντεο, σχολίων και μηνυμάτων στα κοινωνικά δίκτυα.
7.«Ο Εθισμός στο Διαδίκτυο (Addiction to the Internet)»
Ο «Εθισμός στο Διαδικτύο (Addiction to the Internet)» [ ] είναι μια σχετικά νέα μορφή «ηλεκτρονικής εξάρτησης», η οποία και βρίσκεται υπό συνεχή επιστημονικη εξέταση και ανάλυση, από την επιστημονική κοινότητα της πληροφορικής.
Ουσιαστικά αναφέρεται στον όλο και συνεχόμενο αριθμό των ανθρώπων, οι οποίοι αναφέρουν ολοένα και περισσότερη ενασχόληση με την δράση του διαδικτύου, για την άντληση του αισθήματος ικανοποίησης καθώς και την συστηματική αύξηση του χρόνου που δαπανάται συνεχόμενα και συστηματικά για την άντληση αυτού του αισθήματος.
Ο «Εθισμός στο Διαδίκτυο» αν και δεν έχει επισήμως αναγνωρισθεί ως κλινική οντότητα αποτελεί μια κατάσταση, που προκαλεί σημαντική έκπτωση τόσο στην κοινωνική όσο και στην επαγγελματική ή ακαδημαϊκή λειτουργικότητα του ατόμου.
Οι ειδικοί της ψυχικής υγείας όλο και συχνότερα καλούνται, να προσεγγίσουν θεραπευτικά, άτομα τα οποία σχετίζονται άμεσα με προβληματική χρήση του Διαδικτύου.
8.«Οι Διαδικτυακές Απάτες (The Cyber-Fraud)»
Οι «Διαδικτυακές Απάτες (The Cyber-Fraud)» [ ].
Σε καθημερινή χρονική βάση, οι ηλεκτρονικές συναλλαγές διευκολύνουν εκατομμύρια ανθρώπους όπως και πολυάριθμες επιχειρήσεις, σε όλο τον κόσμο. Είναι όμως βασικό συστατικό στοιχείο, η πλοήγηση στις ιστοσελίδες αυτές που περιλαμβάνουν οικονομικές συναλλαγές, να πραγματοποιείται με ιδιαίτερη προσοχή και με την σίγουρη πεποίθηση, ότι αυτές λαμβάνουν υπόψη τους την επικείμενη νομοθεσία και παρέχουν την υποχρεωτική ασφάλεια & προστασία τόσο των τραπεζικών συναλλαγών όσο και των προσωπικών δεδομένων.
Η πιο γνωστή απάτη είναι η ευρέως διαδεδομένη και χρησιμοποιούμενη μέθοδος του «Phising». Προέρχεται από τον συνδυασμό των ορολογιών «password (κωδικός)» και «fishing (ψάρεμα)».
Πρόκειται πιο συγκεριμένα, για μία ιδιαίτερα διαδεδομένη τεχνική ηλεκτρονικής οικονομικής εξαπάτησης, δια μέσω της έντεχης προσπάθειας αποκάλυψης των προσωπικών δεδομένων και ειδικότερα δε, αυτών των στοιχείων που αφορούν τις εκάστοτε εν εξελίξει οικονομικές συναλλαγές.
Παραπλανούν δυστυχώς πολλούς ανυποψίαστους χρήστες στην κατεύθυνση του να αποκαλύψουν τις προσωπικές πληροφορίες τους, σε μια ψεύτικη (εικονική) φόρμα στο Διαδίκτυο.
Τα προσωπικά στοιχεία του κάθε ενός υποψήφιου θύματος, άμεσα πλαστογραφούνται και στην συνέχεια χρησιμοποιούνται για την αισχροκερδή πρόσβαση τους στα προσωπικά δεδομένα τους.
9 «Ο Ηλεκτρονικός Τζόγος (The Cyber-Gambling)»
Ο «Ηλεκτρονικός Τζόγος (The Cyber-Gambling)» [8].
Εδώ με τον όρο αυτό εννοούμε εκείνη την παράλογη και επικίνδυνη δραστηριότητα κατά την οποία, δύο ή περισσότερα άτομα συναντώνται διαδικτυακά με σκοπό την διετέλεση στοιχημάτων και ανταλλαγή χρηματικών ποσών.
Μια τέτοια δραστηριότητα δυστυχώς, συμπεριλαμβάνει και εσωκλείει το ενδελεχές ρίσκο της πραγματικής οικονομικής απώλειας ή του αισχρού κέρδους, σε βάρος των εμπλεκομένων τζογαδόρων.
Ένα από τα βασικότερα προβλήματα του τζόγου είναι η απώλεια των χρημάτων των παικτών. Κάποιος μπορεί να χάσει τις οικονομίες του, το σπίτι του, την περιουσία του ακόμη και τον/την σύζυγό της/του.
Πολλοί είναι αυτοί που δυστυχώς εθίζονται και δεν μπορούν να σταματήσουν να παίζουν, πιστεύοντας πως στον επόμενο γύρο θα πάρουν τα λεφτά τους πίσω και θα κερδίσουν και περισσότερα.
Έτσι εκτός από την σπατάλη μεγάλων χρηματικών ποσών οδηγούνται παράλληλα στην σπατάλη υπερβολικού χρονικού διαστήματος, στην παραμέληση των υποχρεώσεών τους με όλες τις επακόλουθες συνέπειες που προκαλεί και επιφέρει ο εθισμός.
Είναι γνωστό ότι ακόμα και η ενασχόληση και ανάμειξη με περιβάλλοντα του τζόγου, στα οποία δεν γίνεται χρήση και κατάθεση πραγματικών χρημάτων, μπορεί να προκαλέσει τον εθισμό.
Η ευκολία πρόσβασης σε ιστοσελίδες ηλεκτρονικού τζόγου αυξάνει τους κινδύνους εμπλοκής παιδιών και εφήβων σε τέτοιες δραστηριότητες.
10. «Τα Σωματικά Προβλήματα που Συνδέονται με την Χρήση των Ηλεκτρονικών Υπολογιστών»
Η ολοένα και αυξανόμενη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών επιδρά αρνητικά στην ψυχική και σωματική υγεία των χρηστών, προκαλώντας έτσι πολλά σωματικά καθώς και ψυχικά προβλήματα.
Εξαιτίας των προβλημάτων αυτών, παρατηρείται μία έντονη έκπτωση στην λειτουργικότητα και προσβασιμότητα των χρηστών, όπως και διαδραστικές αλλαγές στην ποιότητα της ζωή τους.
Τα σημαντικότερα από αυτά τα σημεία επιρροής, επηρεάζουν τα εξής λειτουργικά στοιχεία του ανθρώπινου σώματος, όπως τα κάτωθι:
Το Οπτικό Σύστημα(1)
Το Νευρικό Σύστημα(2)
Το Μυοσκελετικό Σύστημα(3)
Έφεση σε Παχυσαρκία(4)
Κεφαλαλγία(5)
11 «Η Ασφάλεια & Η Προστασία στο Διαδίκτυο»
Σε μια ανεξάντλητη πηγή πολλών πληροφοριών και ποικίλων υπηρεσιών όπως είναι το «Διαδίκτυο-Ίντερνετ» θα πρέπει να φιλτράρουμε προσεκτικά αυτήν την χειμαρώδη πληθώρα αυτών των ρεόμενων πληροφοριών και ταυτόχρονα να μην δεχόμαστε άκριτα την οποιαδήποτε παρεχόμενη πληροφορία.
Κάποιες πρακτικές αναζήτησης & αξιολόγησης των έγκυρων πληροφοριών παρατίθενται παρακάτω:
Αναζήτηση σε Έγκυρες Πηγές Πληροφοριών
Αξιολόγηση της Παρεχόμενης Πληροφορίας
Αποχή της Πληροφορίας που παρέχεται από Ιδεολογικά ή Οικονομικά Κέντρα
Ασφαλή Διαχείριση των Ηλεκτρονικών συναλλαγών
Προστασία από Ενδεχόμενες Διαδικτυακές Απάτες
12.«Επιστημονικά Συμπεράσματα»
Τα «Οφέλη του Διαδικτύου» είναι αναρίθμητα και συμβάλουν, σε σημαντικό βαθμό στην πρόοδο και στην ευημερία του ανθρώπου σε όλους τους τομείς της καθημερινής και επαγγελματικής ζωής του.
Προσφέρει γρήγορη προσπέλαση σε ιστοσελίδες, πληροφορίες και διευκολύνει την επικοινωνία, παρέχει ψυχαγωγία και εκπαίδευση και συνδράμει σε ποικίλα ιατρικά ζητήματα.
Η ανωνυμία όμως που παρέχεται στους χρήστες-στις χρήστριες το καθιστά εξίσου επικίνδυνο, ειδικά για τους νεαρούς χρήστες.
Για τον λόγο αυτό θα πρέπει οι χρήστες να είναι καλά ενημερωμένοι και να διασφαλίζουν (σε συνεχή χρονική βάση) την καλή και συστηματική χρήση του διαδικτύου, σε τέτοιο βαθμό που δεν θα επηρεάσει αρνητικά την προσωπική τους ζωή και την επαγγελματική ευημερία τους.
